خط فرضی دیورند که ۱۳۱ سال پیش در همین ماه نومبر توافق‌نامه آن امضا شده بود، هنوز هم یک موضوع داغ است!

توافق‌نامه خط فرضی دیورند، ۱۳۱ سال پیش در همین ماه نومبر امضا شده بود، اما هنوز هم به‌عنوان یک موضوع مناقشه‌آمیز بین دو کشور افغانستان و پاکستان وجود دارد، که به‌دلیل آن روابط دو کشور تحت تأثیر قرار گرفته است.

آیا می‌دانید که این توافق‌نامه در چه تاریخ، در کدام روز و بین چه کسانی امضا شده است؟ آیا این خط که به نام دیورند شناخته می‌شود، توسط یک از حکومت‌های افغانستان به‌عنوان مرز رسمی پذیرفته شده است؟ مورتیمر دیورند (Sir Mortimer Durand) کی بود؟ این خط چقدر طول دارد و کدام قوم بزرگ را در میانه خود تقسیم کرده است؟ برای یافتن پاسخ این و دیگر سوالات مهم درباره خط دیورند، این ایکسپلینر فکت کریسندو را بخوانید!

سابقه تاریخی: 

منبع عکس:

بر اساس آثار تاریخی، ۱۳۱ سال پیش، در تاریخ ۱۲ نومبر سال ۱۸۹۳، توافق‌نامه‌ای که خط دیورند را تعیین می‌کرد، به صورت یک قرارداد با ۷ ماده کوتاه تنظیم شد و میان امیر عبدالرحمان خان، پادشاه آن زمان افغانستان، و مورتیمر دیورند، نماینده برجسته بریتانیا در هند، امضا شد. بر اساس این توافق‌نامه، خطی به نام دیورند در  افغانستان (منطقه پشتون‌ها) به عنوان خط جدایی تعریف گردید.

این خط که طول آن ۲۶۴۰ کیلومتر است، هیچ‌گاه از سوی هیچ‌یک از حکومت‌های افغانستان به رسمیت شناخته نشده. امیر عبدالرحمان خان با بریتانیا در این توافق‌نامه موافقت کرده بود تا زمانی که بریتانیا در هند حضور دارد، این منطقه تحت کنترول بریتانیا قرار گیرد، اما پس از پایان استعمار بریتانیا، این منطقه باید دوباره به افغانستان ملحق شود. قابل ذکر است، زمانی که توافق‌نامه این خط میان امیر عبدالرحمان خان و مورتیمر دیورند امضا شد، کشوری به نام پاکستان وجود نداشت.

مورتیمر دیورند (Sir Mortimer Durand) کی بود؟

Figure /: ‘Morty’: Sir Mortimer Durand in 1903. From a ‘Spy’ cartoon. Reproduced by permission of Vanity Fair. (source)

د مورتیمر ډیورنډ په اړه د مندیکک تاریخي موضوعاتو د سپړلو اړوند ویبسایت (هينري مورتیمر ډیورنډ) مطلب هم درسره ولولئ. 

نام کامل مورتیمر هنری مورتیمر دیورند بود، که وی یک دیپلمات بریتانیایی و به عنوان یک مأمور انگلیس در مستعمره هند بریتانیا شناخته می‌شد. او در تاریخ ۱۴ فبروری سال ۱۸۵۰ در بهوپال هند متولد شد و در ۸ جون ۱۹۲۴ در سن ۷۴ سالگی وفات یافت.

نام پدر مورتیمر هنری ماریون دیورند بود که اصلاً اهل بارودا بود. وی تحصیلات خود را در بلک هیت پروپریتی و تونبریج گذراند.

برای اطلاعات بیشتر در مورد مورتیمر دیورند و موضوعات تاریخی مرتبط با آن، مطلب ویبسایت (هنری مورتیمر دیورند) را نیز مطالعه کنید.

در مورد خط فرضی دیورند، نویسندگان و برخی از تاریخ‌نگاران چه گفته‌اند؟

نویسندگان در تحقیقات تاریخی بر این باورند که توافق‌نامه‌ای که در مورد خط دیورند میان امیر عبدالرحمان خان و وزیر امور خارجه هند بریتانیا، هنری مورتیمر دیورند، امضا شده است، دارای هفت ماده است و در این توافق هیچ‌گاه خط دیورند به عنوان یک مرز دائمی ذکر نشده است. بلکه تمامی مواد آن به تنظیم و تقسیم مناطق واقع در این خط میان بریتانیا و امیر عبدالرحمان خان در آن زمان مربوط می‌شود. در این توافق‌نامه، کلماتی مانند «فرنټیر لاین»، «باوندری»، «فرنټیر»، «باوندری لاین» و «بارډر» ذکر شده است که این همه تناقض و ابهام نشان‌دهنده موقتی بودن این توافق است.

یک نویسنده معروف هندی، راجیو دوگرا (Rajiv Dogra) کتابی در مورد خط دیورند نوشته است که عنوان آن است «خطی که در دل پشتون‌ها کشیده شده است». زمانی که خبرنگاران و نطاقان افغان در مورد این خط صحبت می‌کنند، آن را «خط فرضی» می‌نامند که به معنای یک خط غیررسمی و پذیرفته نشده است. اما طرف پاکستانی آن را مرز یا سرحد می‌خواند.

برخی تحقیقات ثابت کرده‌اند که بسیاری از تاریخ‌نگاران بریتانیایی و افغان اسناد و شواهدی دارند که نشان می‌دهند بریتانیایی‌ها از زمان ایجاد پاکستان تا پیش از آن، خط دیورند را به عنوان یک مرز بین‌المللی به رسمیت نمی‌شناختند.

پس از تأسیس پاکستان، این کشور به طرق مختلف فشارهایی به حکومت‌های مختلف افغانستان وارد کرده است تا خط دیورند را به عنوان مرز رسمی میان افغانستان و پاکستان به رسمیت بشناسند، اما تا کنون هیچ حکومت افغان این خط فرضی را به عنوان مرز رسمی نپذیرفته است.